A jurisdição privativa da Inquisição portuguesa sobre o delito de solicitação: De facto ou de iure?
DOI:
https://doi.org/10.24197/ihemc.42.2022.507-548Palabras clave:
Inquisição, Portugal, solicitação, jurisdição privativaResumen
Introduzido em Portugal com o objetivo de detetar e erradicar os desvios na fé católica, o Tribunal do Santo Ofício da Inquisição procuraria obter jurisdição sobre erros de doutrina passíveis de serem captados não apenas em ideias contrárias ou contestatárias à interpretação católica da palavra divina, mas também em atitudes ou comportamentos que, por desafiarem essa interpretação, implicavam suspeita de heresia. Por considerar que nessa situação se incluía o delito de solicitação de penitentes pelos confessores, a Inquisição lutou arduamente para o integrar na sua esfera de competências. Depois de o ter conseguido, iniciaria novo combate, agora pela posse da jurisdição privativa. Tê-la-á conseguido de iure, ou apenas a exerceu de facto? Questão decisiva, a que este estudo procura responder.
Descargas
Citas
FONTES IMPRESSAS
ANUNCIAÇÃO, António da, Collegio abbreviado de ordinandos, pregadores, e confessores, em trez classes dividido por lições ou theologia escolastica, moral…, Lisboa, Na Officina de Miguel Manescal da Costa, 1765.
AZEVEDO, João, Tribunal Theologicum e juridicum, contra subdolos confessarios in Sacramento Poenitenciae ad venerem solicitantes, seculoribus AA. tùm veterum, cem recentiorum deliberationibus undequaque exornatum, erectum, Lisboa, Michaelis Rodrigues, 1726.
Colectorio das Bullas e Breves Apostolicos, Cartas, Alvarás e Provisões Reaes que contem a instituição e progresso do Sancto Officio em Portugal, Lisboa, Lourenço Craesbeeck, 1634.
CUNHA, D. Rodrigo da, Pro sanctissimi D.N. Papae Pauli V. Statuto, nuper emisso in confessarios faeminas solicitantes in confessiones motae, solutae quaestiones aliquot, Benavente, Mattheaeum Donatum, 1611.
CUNHA, Rodrigo da, Tractatus de confessariis solicitantibus, Vallisoleti, Joannem de Rueda, 1620.
ESCOBAR DE CORRO, Juan, Tractatus tres posteriores: De confessariis sollicitentibus poenitentes ad venérea…, Lugduni, Fratres de Ville, 1737.
Regimento do Santo Officio da Inquisição dos Reynos de Portugal, Lisboa, Manuel da Silva, 1640.
Regimento do Santo Officio da Inquisição dos Reinos de Portugal… Lisboa, Oficina de Miguel Manescal da Costa, 1774.
SOARES, Mateus, Practica e Ordem pera os Visitadores dos Bispados, na qual se decidem muitas questiões, assi em causas civis, como criminais, pertencentes aos Advogados, no foro ecclesiastico, et secular, Lisboa, Jorge Rodrigues, 1602.
SOUSA, António de, Opusculum circa constitutionem Summi Pontificis Pauli V in Confessarios ad actus inhonestos foeminas in Sacramentali Confessione allicentes. Cum additionibus ex Sanctissimi D. N. Gregoriu XV Constitutione novíssima, Lisboa, Officina Gerardi à Vinea, 1623.
BIBLIOGRAFÍA
ANTONIO ALEJANDRE, Juan, El veneno de Dios. La Inquisición de Sevilla ante el delito de solicitación en confesión, Madrid, Siglo XXI Editores, 1995.
BAIÃO, António, A Inquisição em Portugal e no Brasil. Subsídios para a sua História, Lisboa, Arquivo Histórico Portuguez, 1920.
BETHENCOURT, Francisco, História das Inquisições. Portugal, Espanha e Itália. Lisboa: Temas e Debates, 1996.
BOER, Wietse de, “Sollecitazione in confessionale”, em PROSPERI, Adriano (ed.), Dizionario storico dell'Inquisizione, Pisa, Scuola Normale Superiore di Pisa, 2010, vol.III, pp. 1451-1455.
BRAGA, Isabel Drumond, “Confessar e Solicitar no Brasil Colonial”, em Inquisição Portuguesa. Tempo, Razão e Circunstância, Lisboa, São Paulo, Prefácio, 2007, pp. 331-342.
CIVALE, G. “Domingo de Baltanás, monje solicitante en la encrucijada religiosa andaluza: Confesión, Inquisición y Compañía de Jesús en la Sevilla del Siglo de Oro”, em Hispania Sacra, 59, 1 (2007), pp. 197-241.
COELHO, António Borges, Inquisição de Évora. Dos primórdios a 1668, Lisboa, Editorial Caminho, 1987.
DUFOUR, Gérard, Clero y Sexto Mandamiento. La Confesión en la España del siglo XVIII, Valladolid, Âmbito Editiones, 1996.
EGÍO GARCÍA, José Luis, “Los manuales de Alonso de la Vera Cruz y la Universidad de México del siglo XVI: enseñando teología y artes desde una perspectiva misionera”, em Revista de História da Sociedade e da Cultura, 22-1 (2022), pp. 75-109.
EHALT, Rômulo da Silva, “Casuística nos Trópicos: a pragmática teológico-moral de Francisco Rodrigues na Ásia portuguesa (séculos XVI e XVII)”, em Revista de História da Sociedade e da Cultura, 19 (2019), pp. 399-418.
ESCAMILLA, Michèle, “L’Inquisiteur et l’Archevêque: Un Débat d’Ecole autour de la sollicitatio ad turpiam in actu confessionis”, em MOLINIÉ, Annie e DUVIOLS, Jean-Paul (dir.), Inquisition d’Espagne, Paris, Presses de l’Université de Paris-Sorbonne, 2003, pp. 109-144.
GALVÁN RODRÍGUEZ, Eduardo, “La aplicación del derecho a los solicitantes en el siglo XVII”, em Rudimentos legales: Revista de Historia del Derecho, 3 (2001), pp. 43-52.
GALVÁN RODRÍGUEZ, Eduardo, “La praxis inquisitorial contra confessores (Tribunal de la Inquisición de Canarias, anõs 1601-1700)”, em Revista de la Inquisición, 1996, pp. 103-185.
GARCÍA CÁRCEL, Ricardo, “Las relaciones de la monarquía de Felipe II con la Compañia de Jesús”, em CEBRIÀ, E. B. (coord.), Felipe II y el Mediterrâneo, Madrid, Sociedad Estatal para la Conmemoración de los Centenarios de Filipe II y Carlos V, 1999, pp. 286-287.
GARCÍA CÁRCEL, Ricardo, Herejía y sociedad en el siglo XVI – la Inquisición en Valencia 1530-1609, Barcelona, Ediciones Península, 1980.
GARCÍA CÁRCEL, Ricardo, Origenes de la Inquisición Española. El Tribunal de Valencia, 1478-1530, Barcelona, Ediciones Península, 1976.
GARCÍA-MOLINA RIQUELME, A., “Instrucciones para procesar a solicitantes en el tribunal de la Inquisición de México”, em Revista de la Inquisición, 8 (1999), pp. 85-100.
GARCÍA PÉREZ, Rafael D., “Revisiting the America’s Colonial Status under the Spanish Monarchy”, em DUVE, Thomas; Pihlajamäki, Heikki (eds.), New Horizons in Spanish Colonial Law. Contributions to Transnational Early Modern Legal History, Frankfurt am Main, Max Planck Institute for European Legal History, 2015, pp. 29-73.
GIEBELS, Daniel, “Quando foi criada a Inquisição de Lisboa? – explorando hipóteses”, em Revista de História da Sociedade e da Cultura, 19 (2019), pp. 379-397.
GONZÁLEZ MARMOLEJO, José René, Sexo y confesión: la Iglesia y la penitencia en los siglos XVIII y XIX en la Nueva España, Ciudad de México, INAH; Plaza y Valdez Editores, 2002.
GOUVEIA, Jaime Ricardo, “Palavras amatórias e poesias luxuriosas: confissão e imoralidade no mundo luso-americano (1640-1750)”, em ASSIS, Angelo; MATTOS, Yllan de; MUNIZ, Pollyanna; RODRIGUES, Aldair (eds.), Edificar e Transgredir: Clero, Religiosidade e Inquisição no espaço ibero-americano (séculos XVI-XIX), Jundiaí, Paco Editorial, 2016, pp. 425-452.
GOUVEIA, Jaime Ricardo, A quarta porta do Inferno. A vigilância e disciplinamento da luxúria clerical no espaço luso-americano (1640-1750), Lisboa, Chiado Editora, 2015.
GOUVEIA, Jaime Ricardo, “A acção e o impacto da vigilância e disciplinamento da luxúria clerical no espaço luso-americano, 1640-1750”, em Análise Social, 213, XLIX (2014), pp. 820-860.
GOUVEIA, Jaime Ricardo, O Sagrado e o Profano em Choque no Confessionário. O delito de solicitação no Tribunal da Inquisição. Portugal 1551-1700, Coimbra, Palimage, 2011.
GOUVEIA, Jaime Ricardo, “Sollecitazione in confessionale, Portogallo”, em PROSPERI, Adriano (ed.), Dizionario storico dell’Inquisizione, Pisa, Edizioni della Normale, 2010, pp. 1455-1459.
GOUVEIA, Jaime Ricardo, “Por e Para um pedaço de Céu nas Terras do Demo. Um solicitante nas malhas da Inquisição”, em NW – Noroeste Revista de História, 3 (2007), pp. 31-61.
HALICZER, Stephen, Sexuality in the confessional. A sacrament profaned. New York, Oxford, Oxford University Press, 1996.
LIMA, Lana, A Confissão pelo Avesso: o crime de solicitação no Brasil Colonial, S. Paulo, Dissertação de doutoramento apresentada à USP, 1990.
LÓPEZ BELINCHÓN, Bernardo José, “Sollecitazione in confessionale, Spagna”, em PROSPERI, Adriano (ed.), Dizionario storico dell'Inquisizione, Pisa, Scuola Normale Superiore di Pisa, 2010, vol.III, pp. 1459-1461.
MARCOCCI, Giuseppe, I custodi dell’ortodossia. Inquisizione e Chiesa nel Portogallo del Cinquecento, Roma, Edizione di Storia e Letteratura, 2004.
MARCOCCI, Giuseppe e PAIVA, José Pedro, História da Inquisição Portuguesa, 1536-1821, Lisboa, Esfera dos Livros, 2013.
MENDONÇA, José Lourenço Domingues de, MOREIRA, António Joaquim, Historia dos Principais Actos e Procedimentos da Inquisição em Portugal, Lisboa, Tipografia de J. B. Morando, 1845.
MENESES MUÑOZ, Mariana, “Solicitación y praxis inquisitorial en los tribunales de México, Cartagena y Lima, siglo XVII”, em Fronteras de la Historia, 24, 2 (2019), pp. 110-135.
MILLAR CARVACHO, René, “El delito de solicitación en el Santo Oficio de Lima”, em Hispania Sacra, 48 (1996), pp. 741-803.
OLIVEIRA, António de, “Livrarias de Professores da Universidade de Coimbra”, em OLIVEIRA, António de, Pedaços de História Local, Coimbra, Palimage, 2010.
PEREIRA, Isaías da Rosa, A Inquisição em Portugal, séculos XVI-XVII – período filipino. Lisboa: Vega, 1993.
PAIVA, José Pedro, Baluartes da fé e da disciplina. O enlace entre a Inquisição e os bispos em Portugal (1636-1750), Coimbra, Imprensa da Universidade, 2011.
PROSPERI, Adriano, Tribunali della coscienza. Inquisitori, confessori, missionari, Turim, Giulio Einaudi Editore, 1996, pp. 508-512.
RUIZ ORTIZ, María, "Sexo y confesión. Actitudes pecaminosas e Inquisición: el clero ante el Santo Oficio", em Andalucía en la Historia, 21 (2008), pp. 56-59.
SARRIÓN MORA, Adelina, Sexualidad y confesión – la solicitación ante el Tribunal del Santo Oficio (siglos XVI – XIX), Madrid, Alianza Universidad, 1994.
SILVA, Sabrina Alves da, Execrados ministros do demônio. O delito de solicitação em Minas Gerais 1700-1821, (dissertação de mestrado inédita) S. João del Rei, UFSJ, 2016.
SPLENDIANI, Anna María, “El clero frente a la Inquisición de Cartagena de Indias (1611-1636)”, em HUMBERTO BORJA, Jaime et. al., Inquisición, muerte y sexualidad en el Nuevo Reino de Granada, Bogotá, Ariel-CEjA, 1996, pp. 69-114.
STELLA, Alessandro, Le Prête et le Sexe. Les révélations de procès de l’inquisition, Bruselas, André Versaille éditeur, 2009.
TEJADO FERNÁNDEZ, M., “Las modificaciones estructurales en Cartagena de Índias”, em VILLANUEVA J. P.; BONET, B. E. (eds.), Historia de la Inquisición en España e América, Madrid, Biblioteca dos autores cristãos e Centro de estudos inquisitoriais, 1984, pp. 1189-1203.
TESTON NUÑEZ, Isabel, “Erotismo y religión: la figura del solicitante en el siglo XVII cacereño”, em Miscelánea cacereña, 1.ª serie (1980), pp. 157-167.
TESTON NUÑEZ, Isabel, “La sexualidad prohibida y el Tribunal de la Inquisición de Llerena”, em Revista de Estudios Extremeños, 3, 44 (1988), pp. 651-670.
TORTORICI, Zeb, Sins against Nature. Sex and Archives in Colonial New Spain, Durham and London, Duke UniversitY Press, 2018.
TRIMARCHI, Hieronymi, De confessario abutente Sacramento Poenitentiae, Génova, Pietro Giovanni Calenzani & Giovanni Maria Farroni, 1636.
VAINFAS, Ronaldo, Trópico dos Pecados. Moral, Sexualidade e Inquisição no Brasil, Rio de Janeiro, Nova Fronteira, 1997.
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial 4.0.
Todos los trabajos publicados en la revista Investigaciones Históricas. Época Moderna y Contemporánea se distribuyen bajo una Licencia Creative Commons Atribución 4.0 Internacional (CC BY 4.0).
Los autores continúan como propietarios de sus trabajos, y pueden volver a publicar sus artículos en otro medio sin tener que solicitar autorización, siempre y cuando indiquen que el trabajo fue publicado originariamente en la revista Investigaciones Históricas. Época Moderna y Contemporánea.